Η Παναγία η Πελαγονίτισσα - Οι σημαντικότερες εικόνες της

Ένας από τους σπουδαιότερους εικονογραφικούς τύπους της Θεοτόκου είναι αυτός που έχει την ονομασία «Παναγία η Πελαγονίτισσα». 

Ο εν λόγω τύπος αποτελεί υποκατηγορία του γενικότερου εικονογραφικού τύπου της «Παναγίας Ελεούσας – Γλυκοφιλούσας, φέρει δε την επωνυμία, «Η Πελαγονίτισσα», διότι επινοήθηκε από έναν προικισμένο αγιογράφο της Πελαγονίας, κατά τους χρόνους της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η Πελαγο(ω)νία είναι μία περιοχή της Άνω Μακεδονίας, που βρίσκεται βορείως της Φλώρινας, στο σημερινό κράτος των Σκοπίων, και που έχει ως πρωτεύουσά της την πόλη «Μοναστήρι».
 Η εξεταζόμενη εικονιστική σύνθεση της Πελαγονίτισσας παρουσιάζει τη Θεοτόκο σε προτομή, παιδιοκρατούσα – δεξιοκρατούσα, και πολύ λυπημένη. Το ιδιαίτερο γνώρισμά της, που τη διαφοροποιεί απ’ τις λοιπές συνθέσεις της Ελεούσας – Γλυκοφιλούσας και την κάνει να ξεχωρίζει, είναι οι ασυνήθιστες και αγωνιώδεις στάσεις και κινήσεις της Θεοτόκου και του Υιού της. Συγκεκριμένα, η Παναγία εμφανίζεται να βαστάει στην αγκαλιά της τον μικρό Χριστό πιάνοντας με το δεξί της χέρι το ένα πόδι Του, και να συγκρατεί με το άλλο χέρι το ξετυλιγμένο ιμάτιό Του. Αντίστοιχα, ο Χριστός εικονίζεται αντικινούμενος στην αγκαλιά τής μητέρας Του, ν’ ακουμπάει το μάγουλό Του στο πηγούνι της, να γέρνει απότομα την κεφαλή Του προς τα πίσω, να θωπεύει με το αριστερό χέρι την παρειά της, και ν’ αφήνει ελεύθερο προς τα κάτω το δεξί Του χέρι.

Η Πελαγονίτισσα του Σινά(15ος αιώνας)

Το πνευματικό περιεχόμενο του αναφερόμενου εικονιστικού τύπου της Παναγίας είναι ιδιαίτερα υψηλό. Η Θεοτόκος προβάλλεται συγκινησιακά φορτισμένη, με όψη περίλυπη, αλλά και συμπονετική. Περίλυπη μεν, διότι διαισθάνεται τον μελλοντικό φρικτό θάνατο του λατρεμένου τέκνου της, συμπονετική δε προς τους ανθρώπους, διότι γνωρίζει τα πολλά βάσανα τους, συμπάσχει μαζί τους και βεβαίως δέεται προς τον Υιό της για την άρση και απάλειψη αυτών (των βασάνων).

Η Πελαγονίτισσα της Βατοπαιδίου

Αξιόλογες εικόνες και τοιχογραφίες της Παναγίας Πελαγονίτισσας υπάρχουν σήμερα αρκετές στον κόσμο της Ορθοδοξίας. 

Η πιο γνωστή απ’ αυτές είναι έργο του ιερομόναχου Μακαρίου, έτους 1421/2, προέρχεται απ’ το Μοναστήρι (Βιτώλια) και βρίσκεται στο βυζαντινό μουσείο των Σκοπίων. 

Η Πελαγονίτισσα 

του ιερομόναχου Μακαρίου  έτ. 1421,η εφέστια εικόνα των Πελαγόνων. 

Η εικόνα αυτή, που αποτελεί χαρακτηριστικό αριστούργημα της πνευματικής ανάτασης των Μακεδόνων κατά την εποχή των Παλαιολόγων, και που αναγνωρίζεται ως η Εφέστια εικόνα των όπου γης Πελαγόνων, παρουσιάζεται φωτογραφικά εδώ, μαζί με άλλες ομότυπές της. 

Η Πελαγονίτισσα του Πρίλαπου(15ος αιώνας)

Εδώ επίσης, παρουσιάζεται φωτογραφικά και μία καστοριανή παραλλαγή της Πελαγονίτισσας, έτους 1605/6, που σώζεται «λαβωμένη» σε τοιχογραφία του ναού της Παναγίας του Άρχοντα Αποστολάκη. 

Στην εν λόγω παραλλαγή η Παναγία εμφανίζεται στραμμένη προς τ’ αριστερά και όχι προς τα δεξιά, όπως είναι ο κανόνας.

ΠΗΓΗ