Μοναχός
Οι άγιοι πατέρες ως διδάσκαλοι του
μοναχισμού και φωστήρες της όλης Εκκλησίας εδίδαξαν και τα μέσα και τους
τρόπους που πρέπει να μετέλθη όποιος πράγματι επιθυμεί την θεραπεία από τα πάθη
του και την απόκτηση της υγείας του. Βασικότατο γνώρισμα του μοναχισμού είναι
αυτή η καθ’ ολοκληρίαν εφαρμογή αυτής της θεραπευτικής αγωγής. Αν θέλουμε να
δούμε την ουσία του ορθόδοξου μοναχισμού πρέπει να μελετήσουμε τους μακαρισμούς
και όλες γενικά τις εντολές του Χριστού. Οι μοναχοί ξεκινούν την αγωνιστική πορεία
τους για τα τρία στάδια της πνευματικής ζωής, την κάθαρση, το φωτισμό και τη
θέωση, με την αυτογνωσία, την ταπείνωση, την μετάνοια, την κάθαρση της καρδιάς
και φθάνουν μέχρι την επιθυμία για διωγμό και μαρτύριο. Κατ’ ουσίαν επιθυμούν
να βιώσουν πλήρως την εντολή του Θεού «αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης
της καρδίας σου και εξ όλης της ψυχής σου και εξ όλης της διανοίας σου … και
τον πλησίον σου ως σεαυτόν».
Όλοι όσοι επιθυμούν να εισέλθουν
στο μοναχικό στάδιο για να αγωνισθούν και να νικήσουν, και για να έχουν συνεργό
Αυτόν που «εξήλθε νικών και ίνα νικήση», καλούνται σε μία τριπλή αποταγή,
απάρνηση, απέκδυση. Η πρώτη αποταγή είναι η διαρκής αποταγή του κόσμου και
επεκτείνεται σε ολόκληρη τη ζωή του μοναχού. Η δεύτερη αποταγή είναι η «εκκοπή
του ιδίου θελήματος» και η τρίτη αποταγή είναι η αποταγή της «κενοδοξίας».
Αυτές οι τρείς αποταγές αντιστοιχούν με την άρση των τριών σταυρών που σηκώνει
ο μοναχός σε όλη του τη ζωή. Ο πρώτος σταυρός είναι εξωτερικός και επιβάλλεται
από τις συμφορές και τις θλίψεις, ο δεύτερος σταυρός είναι η εσωτερική πάλη του
ανθρώπου με τα πάθη και τις επιθυμίες και ο τρίτος σταυρός είναι η ολοκληρωτική
παράδοση στο θέλημα του Θεού.
Όμως οι τρείς αποταγές και οι
τρείς σταυροί συνδέονται και με τις τρείς αναγεννήσεις, που επιτυγχάνονται με
την κάθαρση της καρδιάς, τον φωτισμό του νού και τη θέωση. Επομένως οι τρείς
αποταγές, οι τρείς σταυροί και οι τρείς πνευματικές γεννήσεις είναι η διαρκής
πορεία του μοναχού προς την πνευματική ολοκλήρωσή του. Όλος αυτός ο δια βίου
αγώνας των μοναχών συνιστά την άσκηση και σκοπός της ορθοδόξου αυτής ασκητικής
αγωγής είναι η καθαρή προσευχή και η απάθεια.
Οι τρείς μοναχικές υποσχέσεις.
Εντός του πλαισίου αυτού ο κάθε
μοναχός δίνει τρείς υποσχέσεις ενώπιον του Θεού:
Η πρώτη υπόσχεση είναι η υπόσχεση
υπακοής. Η υπακοή γίνεται μέσα στην προοπτική να απαλλαγεί ο μοναχός από το
ισχυρό πάθος της φιλοδοξίας. Ο μοναχός αγωνίζεται να είναι συνεπής και να
καλλιεργεί αυτήν την υπόσχεση- αρετή έχοντας ως πρότυπο τον ίδιο τον Κύριό του
Ιησού Χριστό ο οποίος έγινε «υπήκοος έως θανάτου». Έτσι, ενώ η παρακοή του
Αδάμ, που είχε τις ρίζες της στο πάθος της φιλοδοξίας, έγινε αιτία θανάτου, η
υπακοή του μοναχού στο θέλημα του Θεού νεκρώνει το φοβερό αυτό πάθος και
χαρίζει την ταπείνωση, την προσευχή, την θέωση.
Η δεύτερη υπόσχεση- αρετή είναι η
παρθενία η οποία διακρίνεται σε σωματική και ψυχική και θεραπεύει το πάθος της
φιληδονίας. Η μοναχική παρθενία- αγνεία βεβαίως δεν θεμελιώνεται στην απόρριψη
του ευλογημένου από τον Θεό και την Εκκλησία γάμο, αλλά στην άνευ όρων αγάπη
προς τον Θεό.
Η τρίτη θεμελιώδης υπόσχεση- αρετή
είναι η ακτημοσύνη η οποία θεραπεύει το πάθος της φιλαργυρίας- πλεονεξίας. Ο
μοναχός καλείται να ζήσει εν πτωχεία, αλλά περισσότερο οφείλει να αγωνισθεί
εναντίον του «πάθους της κτήσεως» (πλεονεξίας), της «αγάπης των χρημάτων»
(φιλαργυρία) και των «πραγμάτων». Η αγάπη της ιδιοποιήσεως εξορίζει την αγάπη
στον Θεόν και στον πλησίον.
Οι τρείς αυτές υποσχέσεις- αρετές,
Υπακοή, Παρθενία, Ακτημοσύνη συνιστούν την ουσία της Ορθοδόξου ασκήσεως και
οδηγούν στην ΦΙΛΟΘΕΪΑ- ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ η οποία πολεμά την μητέρα των τριών ισχυρών
παθών, φιλοδοξίας, φιλαργυρίας, φιληδονίας, την ΦΙΛΑΥΤΙΑ.
Γιατί η προσευχή είναι το κύριο
έργο του μοναχού;
Δυνάμει των ανωτέρω όλη η άσκηση
του μοναχού συνίσταται στην αναζήτηση μιας συμφωνίας- συμπτώσεως της θελήσεως
και της ζωής του ασκουμένου με την θέληση και τη ζωή του Θεού. Δηλαδή χωρίς την
ενέργεια της Θείας Χάριτος η οποία σφραγίζει αυτούς τους ασκητικούς αγώνες, όλα
τα αγωνίσματα μένουν ένα έργο ανθρώπινο και κατά συνέπεια φθαρτό. Αυτή η
σύμπτωση- συμφωνία του θελήματος του Θεού και της θελήσεως του ασκουμένου
εκφράζεται και πραγματοποιείται ουσιωδώς στην προσευχή και γι’ αυτό το λόγο η
προσευχή αποτελεί την κορυφή όλης της ασκητικής δραστηριότητας. Η προσευχή
είναι το κύριο έργο του. Η προσευχή είναι η εργασία του αλλά και η ανάπαυσή
του. Περισσότερο από την εργασία ή την ανάπαυσή του, η προσευχή είναι η ζωή του
μοναχού. Η ζωή του είναι προσευχή και η προσευχή είναι η ζωή του. Η προσευχή
μπορεί να ποικίλλει επ’ άπειρον και κατά την μορφή και κατά την ποιότητα. Και
βεβαίως εννοούμε εκτός από την λατρευτική προσευχή, κυρίως την νοερά, καρδιακή
προσευχή, την ΚΑΘΑΡΑ ΠΡΟΣΕΥΧΗ που είναι και η τελειότερη μορφή της. Καρποί της
καθαρής προσευχής, όπως αναφέρει ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης, είναι «η απλότης,
αγάπη, ταπεινοφροσύνη, καρτερία, ακακία και τα τοιαύτα». Για να φθάσει ο
μοναχός στην καθαρή προσευχή εγκαταλείπει τα πάντα. Και η εγκατάλειψη αυτή
αποτελεί την ουσία της μοναστικής απαρνήσεως.
Η προσευχή για να αποδώσει τους
καρπούς της στον αρμόδιο καιρό αυτών πρέπει να καλλιεργείται σ’ ένα περιβάλλον
ησυχίας σωματικής και ψυχικής. Αυτή είναι κατά την Ορθόδοξη Παράδοση η ησυχία
των αισθήσεων, των λογισμών και της καρδίας.
Μετάνοια.
Κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό
μετάνοια είναι η επάνοδος της ψυχής εκ του παρά φύσιν στο κατά φύσιν. Η λέξη
«μετάνοια» σημαίνει μ ε τ α β ο λ ή του ανθρώπου, αλλαγή, μετάβαση από μια
κατάσταση σε άλλη. Η ζωή του μοναχού είναι μία ζωή συνεχούς εσωτερικής
μετανοίας υπ’ αυτήν την έννοιαν. Είναι μία αδιάκοπη αναζήτηση του Θεού, κάθε
ημέρα. Ο Θεός είναι το «ύδωρ το ζων» και ο μοναχός είναι ο αείποτε διψών τον
Θεόν και στη μετάνοια υπάρχει μία δίψα του Θεού απεριόριστη.
Μέγιστη η προσφορά του μοναχισμού.
Η ορθόδοξη ασκητική αγωγή λοιπόν
μέσω της οδού της καθάρσεως, φωτισμού, οδηγεί τον μοναχό ασφαλώς στην θέωση,
στην εμπειρική γνώση του Θεού, με τη συνεργεία βεβαίως της θείας χάριτος.
Επειδή ο μοναχισμός διατηρεί εν χρήσει αυτήν την ορθόδοξο μέθοδο θεραπείας του
ανθρώπου και της κατά χάριν θεώσεως, τα μέγιστα συνέβαλε στην διατύπωση και την
διατήρηση των δογμάτων της Εκκλησίας, τα οποία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η
διατύπωση αυτής της ζωής της θεώσεως. Γράφει ο Άγιος Ιγνάτιος Μπριτσιανίνωφ:«Οι
μοναχοί έχουν δώσει εις την Εκκλησίαν του Χριστού πνευματικούς ποιμένας, οι
οποίοι με λόγους όχι της ανθρώπινης σοφίας, αλλά του πνεύματος, επικυρωμένους
με θαύματα, έχουν οδηγήσει και στερεώσει την Εκκλησίαν. Ιδού διατί η Εκκλησία
μετά την περίοδον των Μαρτύρων κατέφυγε εις την έρημον. Εκεί κατέφυγεν η
τελειότης Του, η πηγή του φωτός Του, η κυρία δύναμις της στρατευομένης
Εκκλησίας. Τι ήσαν ο Χρυσόστομος, ο Μέγας Βασίλειος, ο Επιφάνιος, με μίαν λέξιν
όλοι οι άγιοι πνευματικοί ποιμένες; … Εστερέωσαν την πίστιν, κατήγγειλαν και
συνέτριψαν τας αιρέσεις. Χωρίς τους μοναχούς ο Χριστιανισμός δεν θα είχεν
εξαφανισθή από τον κόσμον;».
Μπορούμε με άνεση πλέον να
υποστηρίξουμε, βάσει των όσων εν συντομία αναφέραμε παραπάνω, ότι ο μοναχισμός
είναι η δόξα και το καύχημα της Εκκλησίας. Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης έλεγε ότι
στο σώμα του Χριστού, στην Εκκλησία, οι μοναχοί αποτελούν την κόμη της κεφαλής.
Όπως η κόμη της κεφαλής αφ’ ενός μεν αποτελείται από «νεκρές» τρίχες, αφ’
ετέρου δε είναι η ομορφιά του ανθρώπου, έτσι και οι μοναχοί είναι οι νεκρωμένοι
κατά κόσμον, αλλά συγχρόνως είναι η δόξα της Εκκλησίας.
Η προσφορά του ορθοδόξου
μοναχισμού από την γέννησή του έως σήμερα είναι τεράστια και σωτηριώδους
σημασίας για όλον τον κόσμο. Διατηρεί κατά πρώτον λόγο ακέραια την μέθοδο θεραπείας
και θεώσεως, και κατά δεύτερον λόγο αίρει με αυταπάρνηση και τον σταυρό της
δογματικής ακριβείας. Επίσης, παρά την δριμύτατη κριτική των ανθρώπων, οι
μοναχοί προσεύχονται αδιαλείπτως για την σωτηρία όλων των ανθρώπων. Ο Άγιος
Σιλουανός ο Αθωνίτης γράφει: «Ο κόσμος νομίζει πως οι μοναχοί είναι ανώφελο
γένος. Έχουν όμως άδικο να σκέφτονται έτσι. Δεν ξέρουν πως ο μοναχός
προσεύχεται για όλον τον κόσμο. Δεν βλέπουν τις προσευχές του και δεν γνωρίζουν
με πόση ευσπλαχνία τις δέχεται ο Κύριος.
“μακάριοι οι άμωμοι εν οδώ, οι
πορευόμενοι εν νόμω Κυρίου” ».
Το κομποσκοίνι
Το κομποσκοίνι που έχουν όλοι οι
Ορθόδοξοι μοναχοί και το χρησιμοποιούν και πολλοί ορθόδοξοι λαϊκοί, είναι
συνήθως μάλλινο και πλεγμένο σε διάφορα μεγέθη. Από πολύ μικρό, που φοριέται
στο δάχτυλο, έως πολύ μεγάλο: 33άρι (με 33 κόμπους), 50άρι (με 50 κόμπους),
100άρι, 500άρι κ.λπ. και κάθε κόμπος αποτελείτε από εννέα σταυρούς.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο όσιος
Παχώμιος το 320 μ.Χ., ίδρυσε με την βοήθεια του Αγίου Αντωνίου το πρώτο
μοναστήρι στην Θηβαϊδα της Αιγύπτου. Άρχισε να αναζητεί τρόπο που θα βοηθούσε
τους μοναχούς στην αυτοσυγκέντρωση της προσευχής και στην αρίθμηση των ευχών.
Κατά την παράδοση πάντα, ο Αρχάγγελος Γαβριήλ επισκέφθηκε στον ύπνο του τον
όσιο Παχώμιο και του έδειξε πώς θα φτιάξει το εργαλείο που θα εξυπηρετούσε τις
ανάγκες της προσευχής. Το εργαλείο αυτό ήταν το κομποσκοίνι.
Στην προσευχή με κομποσκοίνι, που
βοηθά πολύ στη συγκέντρωση του νου, ακολουθείται συγκεκριμένη τεχνική μέθοδος.
Σε κάθε κόμπο που περνά ανάμεσα στα δάχτυλά του ο προσευχόμενος, λέει
αλληλοδιαδόχως τις ευχές: Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με, Υπεραγία Θεοτόκε Σώσον
ημάς, Άγιοι του Θεού πρεσβεύσατε υπέρ υμών. Είναι δυνατόν να λέγεται και μόνη η
ευχή Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με. Το κομποσκοίνι έχει σχεδιαστεί για
προσευχή, και όχι για να παίζει ρόλο βραχιολιού στον καρπό του χεριού.
Στο κομποσκοίνι, κάθε τμήμα του
έχει κάποια συμβολική σημασία. Είναι πλεγμένο κυρίως από μαλλί για να θυμίζει
στα μέλη της Εκκλησίας ότι είναι τα λογικά πρόβατα του Ιησού Χριστού (Ιωάν.
10:11). Έχει χρώμα μαύρο που συμβολίζει το πένθος των αμαρτιών αφού
"ουδείς αναμάρτητος" (πρβλ. Γ' Βασ. 8:46, Ιώβ 4:17, Ρωμ. 3:9-12 κ.ά.).
Πάνω του το κομποσκοίνι έχει τον σταυρό για να φέρνει στη μνήμη "ότι έτι
αμαρτωλών όντων ημών Χριστός υπέρ ημών απέθανε" . Συνήθως το κομποσκοίνι
καταλήγει σε μία φούντα που ο σκοπός της είναι το σκούπισμα των δακρύων ("τοίς
δάκρυσιν έβρεξέ μου τους πόδας" Λουκ. 7:44). Οι 33 κόμποι συμβολίζουν τα
χρόνια του Ιησού Χριστού, οι 99 κόμποι είναι το 33 πολλαπλασιασμένο με τον
αριθμό των τριών Προσώπων της Αγίας Τριάδας, και ο κάθε κόμπος αποτελείται από
9 πλεγμένους σταυρούς, που συμβολίζουν τα εννέα τάγματα των αγγέλων. Παρόλα
αυτά, ενώ ο αριθμός σταυρών που αποτελούν τον κάθε κόμπο παραμένει πάντα
σταθερός, ο αριθμός των κόμπων που αποτελούν το κομποσκοίνι εξαρτάται από τον
αριθμό των προσευχών για τον οποίο θα χρησιμοποιηθεί.
Πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν
κομποσκοίνια φτιαγμένα και από άλλα υλικά εκτός του μαλλιού, π.χ. ακρυλικά,
όπως και διαφόρων χρωμάτων.
έτσι λοιπόν...
Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ και λόγε
του Θεού, ελέησόν με τω αμαρτωλώ.
