ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ
Η
καθιέρωση από την Εκκλησία ειδικών τελετών και προσευχών υπέρ
«μακαρίας μνήμης και αναπαύσεως των ψυχών» των εν Χριστώ
κοιμηθέντων, εκ μέρους των ζώντων ακόμη αδελφών τους, οφείλεται σε δογματικούς λόγους, αλλά και λόγω κληρονομιάς προχριστιανικών θρησκευμάτων...
Σχετικές τελετές συναντούμε και στους Ιουδαίους και στους εθνικούς,
οι οποίες επέδρασαν εξωτερικώς, αλλά απέκτησαν νέο εν Χριστώ
νόημα, ως μη αντιτιθέμενες στην ορθή χριστιανική πίστη. Πρόκειται
για τα αρχαία «περίδειπνα», τα «νεκρικά δείπνα», τις μετέπειτα
«μακαρίες» και τις «μνήμες», με τις οποίες συγγενείς και φίλοι
εύχονται, «μακαρία η μνήμη αυτού». Οι Αποστολικές Διαταγές, τα
αρχαία Δίπτυχα, οι επιτύμβιες επιγραφές και αρχαίοι συγγραφείς
μαρτυρούν για προσευχές και ελεημοσύνες που βοηθούν τους νεκρούς,
με τον ιερό Χρυσόστομο να διευκρινίζει· «και αμαρτωλός εάν τις
απέλθει, πάλιν οι ελεημοσύναι τον ωφελούσιν». Όλα αυτά γίνονται σήμερα με τα «Μνημόσυνα».
Με αυτά υποβάλουμε αίτηση χάριτος για τους κεκοιμημένους μας
στον δίκαιο Κριτή, επειδή ο Θεός είναι φιλάνθρωπος και η τελική
κρίση ακόμη δεν έγινε. Κατά την τελετή της σχετικής ιεροπραξίας ο
ιερέας εύχεται υπέρ των κεκοιμημένων (προσευχές), ενώ οι
συγγενείς, τρώγοντας τα κόλλυβα με το σχετικό κέρασμα ή το γεύμα
που συνήθως προσφέρεται (ελεημοσύνες), εύχονται· «Ο Θεός να τον
αναπαύσει».
Συγκεκριμένα τους κεκοιμημένους μας τους βοηθάμε·
Πρώτον
με προσευχές· (α) με την ευχή, Κύριε Ιησού Χριστέ ανάπαυσε τον ή
τους δούλους σου…, (β) με το πρόσφορο -έτοιμο ή ζυμωτό- που το πάμε
στον ναό με τα ονόματα των ζώντων και κεκοιμημένων (γ) με τα
κόλλυβα –τα τρισάγια ή τα μνημόσυνα, (δ) με τη συμμετοχή μας σε
σαρανταλείτουργα δίδοντας το δίπτυχό μας μαζί με τον οβολό μας – σ’
αυτή την ενέργειά μας οι απορρέουσες ευλογίες είναι ανάλογες με τη θυσιαστική συμμετοχή μας στο σαρανταλείτουργο,
και (ε) με ιδιαίτερες (όχι ιδιωτικές) Θείες Λειτουργίες και σωστή
συμμετοχή μας σ’ αυτές· (είναι η πιο ευπρόσδεκτη θυσία και
προσφορά στο Θεό).
Δεύτερον τους βοηθάμε με ελεημοσύνες· Πρόκειται για την
βοήθεια που προσφέρει ο πιστός στον Θεό (στο παγκάρι του ναού για
το κερί, χρήματα για το κτίσιμο του ναού, συμμετοχή στην
αγιογράφηση του ναού κλπ.) και στον άνθρωπο (σε πτωχούς, ιδρύματα,
φιλανθρωπικούς συλλόγους, γραφεία εξωτερικής ιεραποστολής, αλλά και
για τους κεκοιμημένους μας).
Η αξία της ελεημοσύνης·
Ο κάθε χριστιανός βάσει της αγίας Γραφής και των αγίων
Πατέρων, οφείλει να προσφέρει βοήθεια κάθε μήνα το ένα δέκατο από
τα έσοδά του (τη λεγόμενη δεκάτη), κατ’ ελάχιστον. Η αξία και η
ωφέλεια της ελεημοσύνης είναι τεράστια και γι’ αυτή μιλούν όλοι οι
Πατέρες της Εκκλησίας. «Ακούστηκε η προσευχή σου και ο Θεός θυμήθηκε τις ελεημοσύνες σου και γι’ αυτό πραγματοποιεί τους πόθους σου» (Πράξ. ι΄ 31).
«Αυτά που προσφέρονται με πίστη στον Θεό, φέρνουν πίσω
πλούσια την ανταμοιβή, τόσο σε εκείνον που προσφέρει, όσο και σε
εκείνον για τον οποίο προσφέρονται» (Άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος).
«Στη διαθήκη σου βάλε να σε κληρονομήσει μαζί με τα παιδιά σου ο
Δεσπότης Χριστός. Βάλε στο χαρτί και το όνομα του Κριτή και μη
παραλείπεις τους πτωχούς». «Ας προσφέρουμε γι’ αυτούς που έφυγαν
ελεημοσύνες, διότι πραγματικά αυτές τους εξασφαλίζουν μεγάλη
βελτίωση και ωφέλεια»(Άγιος Ι. Χρυσόστομος). «Όπως ανακουφίζουμε
τους φυλακισμένους με αναψυκτικά κ.τ.λ. που τους πηγαίνουμε, έτσι
τους νεκρούς τους ανακουφίζουμε με τις προσευχές και τις
ελεημοσύνες που κάνουμε για την ψυχή τους» (Γέροντας Παΐσιος). Η
ανωτέρω βοήθεια φαίνεται εναργέστατα και στη διήγηση του
Παπαδημήτρη Γκαγκαστάθη στο ομώνυμο βιβλίο, στη σελ. 81. «Ο Θεός
θέλει να βοηθήσει τους κεκοιμημένους, γιατί πονάει για τη σωτηρία
τους… Με τα κόλλυβα του δίνουμε το δικαίωμα να επεμβαίνει… Γι’ αυτό
η Εκκλησία μας έχει τα κόλλυβα και τα μνημόσυνα… Έχουν την
δυνατότητα και από την κόλαση να βγάλουν ψυχή» (Γ.Παΐσιος, ΛΟΓΟΙ
Δ΄σελ. 278)1.
Χρόνος των μνημοσύνων·
Η διάκριση των Μνημόσυνων σε «τρίτα», «ένατα» κτλ είναι
παλαιότατη και απαντά στις Αποστολικές Διαταγές. Τα «τριήμερα» που
κάνουμε μετά το θάνατο του ανθρώπου μας, τελούνται κατά τον τύπο
της Αγίας Τριάδας και δια τον τριη-μέρως εγερθέντα Χριστό, τον
οποίο παρακαλούμε να αναπαύσει τον κοιμηθέντα μετά δικαίων.
Τα εννιάμερα μνημόσυνα τελούνται επειδή στις εννέα ημέρες
αρχίζει να διαλύεται ο κοιμηθείς «εις τα εξ ών συνετέθη» και
παρακαλούμε τον Θεό να τον συγκαταριθμήσει με τα εννέα άυλα τάγματα
των Αγγέλων.
Τα σαραντάμερα ή τεσσαρακονθήμερα τελούνται επειδή την
τεσσαρακοστή ημέρα λαμβάνεται η απόφαση για τον κοιμηθέντα και
απέρχεται όπου κρίνει ο φιλάνθρωπος Θεός (εκ δεξιών ή εξ αριστερών)
ανάλογα με τη ζωή του.
Εκτός αυτών των μνημόσυνων κάνουμε τα τρίμηνα, εξάμηνα,
εννιάμηνα και τα ετήσια. Μπορούμε όμως και όποτε θέλουμε να κάνουμε
κόλλυβα2, οποιαδήποτε ημέρα της εβδομάδας, εφ’ όσον θέλουμε να
φροντίσουμε συχνότερα τα προσφιλή μας κεκοιμημένα πρόσωπα. «Τα
καλύτερο από όλα τα μνημόσυνα που μπορούμε να κάνουμε για τους
κεκοιμημένους μας είναι η προσεκτική ζωή μας, για να κόψουμε τα
ελαττώματά μας… εκτός από την δική μας ανακούφιση, έχει ως
αποτέλεσμα και την ανακούφιση των κεκοιμημένων προπάππων όλης της
γενεάς μας» (Γέροντας Παΐσιος, σελ.279).
Ημέρα τελέσεως των μνημοσύνων·
Τα μνημόσυνα τελούνται κανονικά την ημέρα του Σαββάτου που
είναι ημέρα των κεκοιμημένων, ενώ τις καθημερινές τελούνται
τρισάγια. Τις Κυριακές, κανονικά, δεν τελούνται μνημόσυνα επειδή
είναι ημέρα αναστάσεως.
Μνημόσυνα δεν τελούνται το Σάββατο του Λαζάρου μέχρι την
Κυριακή του Θωμά. Αυτό ορίζεται στο Τυπικό της Μεγάλης του Χριστού
Εκκλησίας, χωρίς να εξηγείται ο λόγος της απαγορεύσεως. Προφανώς
διότι την Μεγάλη Εβδομάδα πρέπει να δεσπόζει το Πάθος του Κυρίου
και αυτός μόνο να λατρεύεται, υποχωρούντων των πάντων ενώπιον του
Χριστού, ενώ τη Διακαινίσιμη Εβδομάδα, περιορίζοντες τις πένθιμες
σκέψεις ή εκδηλώσεις, μνημονεύουμε, «Ανάστασιν Χριστού θεασάμενοι»
αποκλειστικώς και μόνο του Χριστού, που κατήργησε τον θάνατο
και τη θνητότητά μας. Επίσης δεν τελούνται μνημόσυνα στις Δεσποτικές και στις Θεομητορικές εορτές.
Είναι αυτονόητο ότι η Εκκλησία τελεί τα μνημόσυνα μόνο υπέρ των κεκοιμημένων εν πίστει.
Επομένως δεν τελεί μνημόσυνα σε μη ορθόδοξους χριστιανούς,
σε αιρετικούς ή αφορισμένους. Οι θείοι όμως Πατέρες φιλανθρώπως
κινούμενοι εθέσπισαν δυο μνημόσυνα ετησίως υπέρ αναπαύσεως πάντων
των κεκοιμημένων ευσεβών και ορθοδόξων χριστιανών, που απέθαναν
στην ξενιτιά, στη θάλασσα, στα όρη, στους γκρεμούς ή και γι’
αυτούς που δεν αξιώθηκαν των διατεταγμένων μνημοσύνων λόγω
φτώχειας. Πρόκειται για τα δυο λεγόμενα Ψυχοσάββατα προ της
Κυριακής της Απόκρεω και προ της Πεντηκοστής. Το πρώτο καθιερώθηκε
αυτή την ημέρα, διότι την Κυριακή της Απόκρεω ποιούμεν ανάμνηση της
Δευτέρας Παρουσίας του Χριστού, και επειδή οι κεκοιμημένοι μας
ακόμη δεν κρίθηκαν, τους μνημονεύουμε και παρακαλούμε τον Θεό με
το μνημόσυνο που κάνουμε να τους αναπαύσει. Το δεύτερο
καθιερώθηκε, επειδή την Κυριακή της Πεντηκοστής επικαλούμεθα για
εμάς τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, κάνουμε το ίδιο και για τους
κεκοιμημένους μας· να αναπαύσει τις ψυχές τους.
Πανηγυρικά κόλλυβα·
Εκτός όμως από τα μνημόσυνα και τα συνημμένα με αυτά κόλλυβα
υπέρ των κεκοιμημένων, υπάρχουν και τα πανηγυρικά κόλλυβα, που
προσφέρονται στους ναούς προς τιμήν των εορταζομένων μεγάλων
συνήθως αγίων. (Κόλλυβα αγίων δεν προσφέρουμε για τον Χριστό, τους Αρχαγγέλους και τον Προφήτη Ηλία).
Είναι μια παραμελημένη ιεροπραξία, αλλά πολύ καλή συνήθεια
ορισμένων χριστιανών, που επιθυμούν να τιμούν τον άγιό τους, ή τον
οποιονδήποτε εορταζόμενο άγιο, προσκομίζοντας στο ναό (μαζί με τα
κόλλυβα των κεκοιμημένων) και ένα δίσκο με κόλλυβα προς τιμήν του
αγίου.
Είναι μεγάλη ευλογία γι’ αυτούς που τα προσφέρουν, όπως
αναφέρεται στην σχετική ευχή (,,,παράσχου, Αγαθέ, πάντα τα προς
σωτηρίαν αιτήματα και των αιωνίων αγαθών την απόλαυσιν…), αλλά και
γι’ αυτούς που τα καταναλώνουν (…και τους εξ αυτών –των κολλύβων-
μεταλαμβάνοντας, αγίασον…).
———————————
1. «Ο Γέροντας Ζαχαρίας προσευχόταν για τους γονείς του μετά
τον θάνατό τους και ιδιαίτερα για τον πατέρα του, επειδή ήταν
μέθυσος και έβριζε. Όταν έγινε Στάρετς, μια μέρα μιλούσε με ένα
δαίμονα και τον ρώτησε. Έχετε πολλούς χρι-στιανούς στην κόλαση; Βέβαια
απάντησε ο δαίμονας και ο πατέρας σου εκεί ήταν αλλά τον έβγαλες
εσύ με τις ελεημοσύνες που έδωσες για την ψυχή του και με τις
προσευχές σου». «Ο Στάρετς Ζαχαρίας» έκδοση Ι. Μετοχίου Ορμύλιας Χαλκιδικής 2002 σελ.34.
2. Προσφέρουμε βρασμένο στάρι για διάβασμα, που είναι σύμβολο
της Αναστάσεως (θάπτεται και την άνοιξη ανασταίνεται) και όχι
τυροπιτάκια, κουλουράκια και άλλα γλυκά.
Πρωτοπρεσβύτερος ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΓΙΟΥΜΤΖΟΓΛΟΥ
ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ
Δημοσίευση σχολίου