τοιχογραφία του Παντοκράτορα από την Ι. Μονή Αγίου Παύλου, Αγίου Όρους
Είχε αδέλφια ο Χριστός;
Γράφει ο Μάριος Μπακογιάννης
Σκοπός του σημερινού άρθρου είναι η ανάλυση μιας λέξης και η ερμηνευτική της προσέγγιση. Αφορμή γι'αυτό αποτέλεσε η εμμονή ενός (αγράμματου) Προτεστάντη να ερμηνεύει-μεταφράζει κατά γράμμα τις Γραφές. Φυσικά κρίνεται απαραίτητο να γίνει η επισήμανση, πως η συγγραφή αυτού του άρθρου δεν αποτελεί απάντηση (μόνο) στο συγκεκριμένο κύριο (δεν θα μπορούσαμε να ασχολούμαστε με τον κάθε αυτόκλητο και ερμηνευτή των Γραφών), αλλά σε όλους τους ομοϊδεάτες του, που υποστηρίζουν άλογες και συναισθηματικά φορτισμένες πεποιθήσεις (η έμφαση στην αποκάλυψη είναι κύριο χαρακτηριστικό τους). Ο συγκεκριμένος κύριος ουσιαστικά εκφράζει τις «αποκαλύψεις» μιας ολιγάριθμης ομάδας του κατακερματισμένου Προτεσταντισμού και γι'αυτό αποτελεί (ιερό) καθήκον να δώσουμε τις κατάλληλες απαντήσεις.
Έτσι, θα δούμε μαζί την ιστορία της λέξης (που πρόκειται να αναλύσουμε), την προέλευση της μορφής και της σημασίας, όπως επίσης και τη σημασιολογική της εξέλιξη (αν αυτό υφίσταται) στο πέρασμα του χρόνου. Το χωρίο που περιέχει την κακοποιημένη συστηματικά από αυτούς λέξη, γύρω από την οποία θα περιστραφούμε είναι το εξής:
«Έρχονται οὖν ἡ μήτηρ αὐτοῦ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ, καὶ ἔξω ἑστῶτες ἀπέστειλαν πρὸς αὐτὸν φωνοῦντες αὐτόν» (Μαρκ.3.31)
Πολύ επιγραμματικά θα αναφέρουμε τις πεποιθήσεις που εκφράζονται στην «αμφιλεγόμενη» λέξη αδελφός. Οι Προτεστάντες ισχυρίζονται ότι η Παναγία γέννησε κι άλλους γιούς-ερχόμενη σε επαφή με τον Ιωσήφ- και στο χωρίο αυτό διακρίνεται με σαφήνεια αυτή τους η πεποίθηση. Παραδείγματα από την Π.Δ. που αναιρούν αυτή τους τη στάση δεν δεν δέχονται με την αιτιολογία πως η Π.Δ είναι άσχετη (!) με την εικόνα που περιγράφεται στην Κ.Δ., ενώ δεν διστάζουν να πουν πως η λ. αδελφός μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο σε ιδιαίτερες (εθνικές) περιπτώσεις (!) που να μην διατηρεί την αρχική της-και μόνη- σημασία...
Πριν ξεκινήσουμε από το χωρίο, θα πρέπει να επισημάνουμε πως οι ελληνικές λέξεις περιέχουν βαθύ πλούτο και είναι πολυσήμαντες. Αυτό είναι κάτι που το μαθαίνουμε ΟΛΟΙ όσοι έχουμε πάει σχολείο. Μονομέρεια, μονολιθική προσέγγιση και μονοδιάστατη λογική, ανήκουν στην σφαίρα ενός αγράμματου πληθυσμού. Πάμε τώρα στο χωρίο το οποίο δεν πρέπει να εξεταστεί απομονωμένα, αλλά χρειάζεται να γίνει κατάδυση στη θεολογική σκέψη που εκδηλώνει ο Χριστός. Μια σκέψη που ολοκληρώνεται στο στίχο 35.
Ας τη δούμε μαζί:
«ὃς γὰρ ἂν ποιήσῃ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, οὗτος ἀδελφός μου καὶ ἀδελφή μου καὶ μήτηρ ἐστί»
Ο Χριστός εγκαινιάζει μια νέα εσχατολογική οικογένεια που δεν προσδιορίζεται από τις κατά κόσμο σχέσεις αλλά από την έμπρακτη εφαρμογή του Θείου Θελήματος. Ένας αρχαίος ερμηνευτής προσθέτει: «Εκείνοι γαρ εισίν αληθώς Χριστού συγγενείς, οι το θέλημα του Θεού ποιούντες» (Θεοφύλακτος). Οφείλουμε να τονίσουμε πως αν και το χωρίο αυτό δεν απαντά στον ισχυρισμό της πεποίθησης που «ακουμπά» στον στίχο 31, ωστόσο καταρρίπτειτη μονολιθική προσέγγιση σ'ένα αμφιλεγόμενο (;) χωρίο και τονίζει το νοηματικό συμπέρασμα ενός θεολογικού γεγονότος. Και όλο αυτό, απ'τον ίδιο το Χριστό!Αναρωτιέμαι: ο ημι-μαθής Προτεστάντης που γνωρίζει μια και μόνο έννοια, δεν το πρόσεξε αυτό;
Η λ. αδελφός εκτός από την κυριολεκτική της σημασία, εμπεριέχει πέντε ακόμα έννοιες.
Η πρώτη είναι του ομόφυλου, η δεύτερη του συγγενή, η τρίτη του ομοεθνή, η τέταρτητου πλησίον και η πέμπτη του ομόδοξου.
Και όλες αυτές μαζί απαντούν στη Κ.Δ. Για περισσότερες λεπτομέρειες προσκαλώ τους κακοπροαίρετους να συμβουλευτούν το λεξικό της Κ.Δ του Σωφρόνιου Λεοντοπόλεως (εν Αλεξάνδρεια 1910). Ετυμολογικά θα δούμε πως η λέξη αυτή είναι αρχαία, δηλ. από την αρχαιότητα ως τον 4ο αιώνα π.Χ και συμβατικά ως και τον Αριστοτέλη (αδελφός<αδελφεός<α-δελφέσ-ός<ά-αθροιστ. + θέμα δελφ, το οποίο απαντά στη λ. δελφύς=μήτρα). Αρχική της σημασία είναι αυτός που προέρχεται από την ίδια μήτρα και ως εκ τούτου την ίδια μητέρα.
Η λ. γενικεύτηκε και η σημασιολογική της εξέλιξη αντικατέστησε παλαιότερους όρους, όρους που δήλωναν τους ομοπάτριους αδελφούς και όσους ανήκαν στο ίδιο γένος της διευρυμένης πατριαρχικής οικογένειας. Ένας τέτοιος όρος (προερχόμενος και αυτός από την αρχαία περίοδο) είναι η λ. φράτηρ (αδελφός), η οποία δεν δήλωνε τον συγγενή εξ αίματος. Στον Όμηρο η λ. προδιορίζει αυτόν που ανήκει σε φράτρα και ο συγκεκριμένος όρος αναφέρεται σε λαό ή φυλή που κατάγεται από τον ίδιο γενάρχη ή σε ομάδα συγγενών εξ αίματος ή εκ γειτονίας. Στο σημείο αυτό προσκαλώ (πάλι) τους κακοπροαίρετους στο Ετυμολογικό λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη.
Η ελληνιστική περίοδος (τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα ως και τον 6ο αιώνα μ.Χ.), δεν διαφοροποιείται (ώστε να θεωρήσουμε άσχετη με το θέμα την Π.Δ.), αλλά επιβεβαιώνειτόσο την αρχική σημασία της λέξης όσο και την σημασιολογική εξέλιξη της.
Πάμε τώρα να δούμε και κάποια χωρία:
1. «εἶπε δὲ ῞Αβραμ τῷ Λώτ· μὴ ἔστω μάχη ἀνὰ μέσον ἐμοῦ καὶ σοῦ καὶ ἀνὰ μέσον τῶν ποιμένων μου καὶ ἀνὰ μέσον τῶν ποιμένων σου, ὅτι ἄνθρωποι ἀδελφοί ἐσμεν ἡμεῖς» (Γεν.13.8). Η σχέση Αβράμ και Λώτ είναι σχέση θείου και ανεψιού.
2. «ἀκούσας δὲ ῞Αβραμ ὅτι ᾐχμαλώτευται Λὼτ ὁ ἀδελφιδοῦς αὐτοῦ, ἠρίθμησε τοὺς ἰδίους οἰκογενεῖς αὐτοῦ, τριακοσίους δέκα καὶ ὀκτώ, καὶ κατεδίωξεν ὀπίσω αὐτῶν ἕως Δάν» (Γεν.14.14). Ο παλαιοδιαθηκολόγος Γόρτυνος Ιερεμίας σημειώνει: «Οι Σημίτες μπορούν να ονομάζουν «αδελφούς» τους εξαδέλφους και τους ανεψιούς τους» (Γένεσις, Υπόμνημα, Β'μέρος, σελ.432).
3. «καὶ γὰρ ἀληθῶς ἀδελφή μου ἐστὶν ἐκ πατρός, ἀλλ᾿ οὐκ ἐκ μητρός· ἐγενήθη δέ μοι εἰς γυναῖκα» (Γεν.20.12). Ο Αβραάμ μετακινείται στα Γέραρα και παρουσιάζει τη γυναίκα του ως αδελφή του. Η Σάρα καταγόταν από τον ίδιο με αυτόν (Τον Αβραάμ δηλαδή) πατέρα, από άλλη όμως μητέρα. Ωστόσο: «Από έρευνα αρχαιολογικών ανασκαφών γνωρίζουμε ότι σε μερικούς λαούς της αρχαίας Ανατολής ο άνδρας απέδιδε τον τίτλο «αδελφή» σε εκείνη την γυναίκα του (είχε πολλές γυναίκες), την οποία ήθελε να προικήσει και να τον κληρονομήσει» (Παλαιοδιαθηκολόγος Γόρτυνος Ιερεμίας, Υπόμν. Γένεσις Β'μέρος, σελ.427). Το ίδιο περιστατικό θα επαναληθεί μεταξύ του Ισαάκ και Ρεβέκκας (κεφ.26).
4. «καὶ οἱ μὲν ἐκ τῶν υἱῶν Λευῒ τὴν ἱερατείαν λαμβάνοντες ἐντολὴν ἔχουσιν ἀποδεκατοῦν τὸν λαὸν κατὰ τὸν νόμον, τοῦτ' ἔστι τοὺς ἀδελφοὺς (ομοεθνείς) αὐτῶν, καίπερ ἐξεληλυθότας ἐκ τῆς ὀσφύος ᾿Αβραάμ» (Εβρ.7.5). Για το επίμαχο σημείο που εμάς ενδιαφέρει ο καθηγητής πανεπιστημίου Γεώργιος Σ. Γρατσέας σημειώνει: «Οι μεν Λευίτες...έχουν με τη λήψη του αξιώματος αυτού...να εισπράττουν από το λαό, από τους ομοεθνείς και ομοθρήσκους των, τη φορολογία της δεκάτης (Αριθμ.18.21-24). Την εισέπρατταν από τους παραπάνω, τους οποίους και «αδελφούς αυτών» τους χαρακτηρίζει ο στίχος, «ἐξεληλυθότας ἐκ τῆς ὀσφύος ᾿Αβραάμ» (Η Προς Εβραίους Επιστολή, ερμηνεία Κ.Δ. 13, Γεώργ. Στεφ. Γρατσέας).
5. «ἐξῆλθεν οὖν ὁ λόγος οὗτος εἰς τοὺς ἀδελφοὺς ὅτι ὁ μαθητὴς ἐκεῖνος οὐκ ἀποθνήσκει» (Ιωαν. 21.23). Άλλο ένα σημείο που δεικνύει τους πιστεύσαντες, τους ομόδοξους δηλαδή. Άλλωστε γνωρίζουμε ότι η δωδεκάδα των μαθητών δεν ήταν όλοι σαρκικά αδέλφια.
6. «Ανδρες ἀδελφοί, ἐξὸν εἰπεῖν μετὰ παρρησίας πρὸς ὑμᾶς περὶ τοῦ πατριάρχου Δαυῒδ ὅτι καὶ ἐτελεύτησε καὶ ἐτάφη καὶ τὸ μνῆμα αὐτοῦ ἐστιν ἐν ἡμῖν ἄχρι τῆς ἡμέρας ταύτη» (Πραξ.2.29). Χωρίο που δείχνει τη τρίτη έννοια (ομοεθνείς).
Αν και στην έρευνα μας έχουμε εντοπίσει άλλα ακόμα 25 στον αριθμό χωρία, νομίζουμε πως τα προαναφερόμενα αρκούν για να καταρρίψουν τον αφιλοσόφητο ισχυρισμό μιας εμπαθούς στάσης στο Πρόσωπο της Θεοτόκου. Άλλωστε αποδείξαμε περίτρανα πως η σχολαστική λογική που χρησιμοποιούν αυθαίρετα οι Προτεστάντες, δεν αρκεί για να στηρίξουν τα λεγόμενα τους. Το αντίθετο μάλιστα συμβαίνει. Επιστρέφεται σε αυτούς με τον ίδιο ακριβώς τρόπο αν και οφείλουμε να ομολογήσουμε (για να είμαστε συνεπείς), ότι η μεθοδολογία τους είναι αντιεπιστημονική και βαθύτατα (στο περιεχόμενο) φτωχή. Η λύση λοιπόν προέρχεται απευθείας από τη θεολογική προσέγγιση σε συνεργασία και με άλλους φορείς (χαρισματική θεολογία, επιστημονική θεολογία, χριστιανική φιλοσοφία).
«Η γαρ αγνοούντας διδάξομεν, ή κακουργούσιν ουκ επιτρέψομεν»
Η λ. γενικεύτηκε και η σημασιολογική της εξέλιξη αντικατέστησε παλαιότερους όρους, όρους που δήλωναν τους ομοπάτριους αδελφούς και όσους ανήκαν στο ίδιο γένος της διευρυμένης πατριαρχικής οικογένειας. Ένας τέτοιος όρος (προερχόμενος και αυτός από την αρχαία περίοδο) είναι η λ. φράτηρ (αδελφός), η οποία δεν δήλωνε τον συγγενή εξ αίματος. Στον Όμηρο η λ. προδιορίζει αυτόν που ανήκει σε φράτρα και ο συγκεκριμένος όρος αναφέρεται σε λαό ή φυλή που κατάγεται από τον ίδιο γενάρχη ή σε ομάδα συγγενών εξ αίματος ή εκ γειτονίας. Στο σημείο αυτό προσκαλώ (πάλι) τους κακοπροαίρετους στο Ετυμολογικό λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη.
Η ελληνιστική περίοδος (τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα ως και τον 6ο αιώνα μ.Χ.), δεν διαφοροποιείται (ώστε να θεωρήσουμε άσχετη με το θέμα την Π.Δ.), αλλά επιβεβαιώνειτόσο την αρχική σημασία της λέξης όσο και την σημασιολογική εξέλιξη της.
Πάμε τώρα να δούμε και κάποια χωρία:
1. «εἶπε δὲ ῞Αβραμ τῷ Λώτ· μὴ ἔστω μάχη ἀνὰ μέσον ἐμοῦ καὶ σοῦ καὶ ἀνὰ μέσον τῶν ποιμένων μου καὶ ἀνὰ μέσον τῶν ποιμένων σου, ὅτι ἄνθρωποι ἀδελφοί ἐσμεν ἡμεῖς» (Γεν.13.8). Η σχέση Αβράμ και Λώτ είναι σχέση θείου και ανεψιού.
2. «ἀκούσας δὲ ῞Αβραμ ὅτι ᾐχμαλώτευται Λὼτ ὁ ἀδελφιδοῦς αὐτοῦ, ἠρίθμησε τοὺς ἰδίους οἰκογενεῖς αὐτοῦ, τριακοσίους δέκα καὶ ὀκτώ, καὶ κατεδίωξεν ὀπίσω αὐτῶν ἕως Δάν» (Γεν.14.14). Ο παλαιοδιαθηκολόγος Γόρτυνος Ιερεμίας σημειώνει: «Οι Σημίτες μπορούν να ονομάζουν «αδελφούς» τους εξαδέλφους και τους ανεψιούς τους» (Γένεσις, Υπόμνημα, Β'μέρος, σελ.432).
3. «καὶ γὰρ ἀληθῶς ἀδελφή μου ἐστὶν ἐκ πατρός, ἀλλ᾿ οὐκ ἐκ μητρός· ἐγενήθη δέ μοι εἰς γυναῖκα» (Γεν.20.12). Ο Αβραάμ μετακινείται στα Γέραρα και παρουσιάζει τη γυναίκα του ως αδελφή του. Η Σάρα καταγόταν από τον ίδιο με αυτόν (Τον Αβραάμ δηλαδή) πατέρα, από άλλη όμως μητέρα. Ωστόσο: «Από έρευνα αρχαιολογικών ανασκαφών γνωρίζουμε ότι σε μερικούς λαούς της αρχαίας Ανατολής ο άνδρας απέδιδε τον τίτλο «αδελφή» σε εκείνη την γυναίκα του (είχε πολλές γυναίκες), την οποία ήθελε να προικήσει και να τον κληρονομήσει» (Παλαιοδιαθηκολόγος Γόρτυνος Ιερεμίας, Υπόμν. Γένεσις Β'μέρος, σελ.427). Το ίδιο περιστατικό θα επαναληθεί μεταξύ του Ισαάκ και Ρεβέκκας (κεφ.26).
4. «καὶ οἱ μὲν ἐκ τῶν υἱῶν Λευῒ τὴν ἱερατείαν λαμβάνοντες ἐντολὴν ἔχουσιν ἀποδεκατοῦν τὸν λαὸν κατὰ τὸν νόμον, τοῦτ' ἔστι τοὺς ἀδελφοὺς (ομοεθνείς) αὐτῶν, καίπερ ἐξεληλυθότας ἐκ τῆς ὀσφύος ᾿Αβραάμ» (Εβρ.7.5). Για το επίμαχο σημείο που εμάς ενδιαφέρει ο καθηγητής πανεπιστημίου Γεώργιος Σ. Γρατσέας σημειώνει: «Οι μεν Λευίτες...έχουν με τη λήψη του αξιώματος αυτού...να εισπράττουν από το λαό, από τους ομοεθνείς και ομοθρήσκους των, τη φορολογία της δεκάτης (Αριθμ.18.21-24). Την εισέπρατταν από τους παραπάνω, τους οποίους και «αδελφούς αυτών» τους χαρακτηρίζει ο στίχος, «ἐξεληλυθότας ἐκ τῆς ὀσφύος ᾿Αβραάμ» (Η Προς Εβραίους Επιστολή, ερμηνεία Κ.Δ. 13, Γεώργ. Στεφ. Γρατσέας).
5. «ἐξῆλθεν οὖν ὁ λόγος οὗτος εἰς τοὺς ἀδελφοὺς ὅτι ὁ μαθητὴς ἐκεῖνος οὐκ ἀποθνήσκει» (Ιωαν. 21.23). Άλλο ένα σημείο που δεικνύει τους πιστεύσαντες, τους ομόδοξους δηλαδή. Άλλωστε γνωρίζουμε ότι η δωδεκάδα των μαθητών δεν ήταν όλοι σαρκικά αδέλφια.
6. «Ανδρες ἀδελφοί, ἐξὸν εἰπεῖν μετὰ παρρησίας πρὸς ὑμᾶς περὶ τοῦ πατριάρχου Δαυῒδ ὅτι καὶ ἐτελεύτησε καὶ ἐτάφη καὶ τὸ μνῆμα αὐτοῦ ἐστιν ἐν ἡμῖν ἄχρι τῆς ἡμέρας ταύτη» (Πραξ.2.29). Χωρίο που δείχνει τη τρίτη έννοια (ομοεθνείς).
Αν και στην έρευνα μας έχουμε εντοπίσει άλλα ακόμα 25 στον αριθμό χωρία, νομίζουμε πως τα προαναφερόμενα αρκούν για να καταρρίψουν τον αφιλοσόφητο ισχυρισμό μιας εμπαθούς στάσης στο Πρόσωπο της Θεοτόκου. Άλλωστε αποδείξαμε περίτρανα πως η σχολαστική λογική που χρησιμοποιούν αυθαίρετα οι Προτεστάντες, δεν αρκεί για να στηρίξουν τα λεγόμενα τους. Το αντίθετο μάλιστα συμβαίνει. Επιστρέφεται σε αυτούς με τον ίδιο ακριβώς τρόπο αν και οφείλουμε να ομολογήσουμε (για να είμαστε συνεπείς), ότι η μεθοδολογία τους είναι αντιεπιστημονική και βαθύτατα (στο περιεχόμενο) φτωχή. Η λύση λοιπόν προέρχεται απευθείας από τη θεολογική προσέγγιση σε συνεργασία και με άλλους φορείς (χαρισματική θεολογία, επιστημονική θεολογία, χριστιανική φιλοσοφία).
«Η γαρ αγνοούντας διδάξομεν, ή κακουργούσιν ουκ επιτρέψομεν»
Μέγας Βασίλειος
Επιμέλεια: Σοφία Ντρέκου
